Enflasyon düzeltmesi; uzun yıllar süren yüksek enflasyonist ortamlarda paranın satın alma gücündeki değişimler nedeniyle mali tabloların, gerçek durumu yansıtmalarını sağlamak amacıyla düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır. Ülkemizde en son 2004 yılında uygulanmış olan enflasyon muhasebesinin yeniden uygulanacak olmasıyla birlikte endeks, düzeltme katsayısı, parasal olmayan kalemler gibi kavramlar yeniden gündemimize girmiş oldu.
Vergi kanunları açısından fiyat endeksindeki artış (Yurt içi ÜFE), içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10'dan fazla olması halinde şartlar oluşmuş kabul edilerek mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması beklenmektedir. 31.12.2021 tarihi itibarıyla enflasyon muhasebesini gerektiren şartlar oluşmuş ancak VUK Geçici 33'üncü madde kapsamında uygulama 31.12.2023 tarihine ötelenmiştir.
Enflasyonun yüksek olduğu ortamlar firmaların yatırım, finans, vergi, üretim, maliyet gibi tüm politika ve kararları üzerinde etkide bulunur. Doğru kararların verilebilmesi için enflasyonun mali tablolar üzerindeki saptırıcı etkisinin giderilmesi gerekir. Bu da ancak enflasyon muhasebesi uygulanmasıyla mümkün olacaktır.
Enflasyon muhasebesi kısaca nasıl uygulanır tanımlanacak olursa;
Düzeltmeye esas parasal olmayan kalemleri belirlenir,
Düzeltmeye esas tarihler tespit edilir,
Düzeltmeye esas tarih ile enflasyon muhasebesinin uygulanacağı tarih için tespit edilen endeksler yardımıyla düzeltme katsayısı hesaplanır,( İlk uygulama tarihi 31.12.2023)
Düzeltilecek tutar ile düzeltme katsayısı çarpılarak düzeltilmiş tutarlar bulunur.
Bu durumda enflasyon muhasebesini tüm mükellefler mi uygulayacak? Bilanço esasına göre defter tutan kolektif , adi komandit ve adi şirketler de dahil olmak üzere; gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri enflasyon düzeltmesine tabi olacaklar. 31.12.2023 ya da enflasyon düzeltmesinin oluştuğu gelecek dönemde başlayan mükellefler için farklı bir uygulama söz konusu olmayıp, diğer tüm kurumlar vergisi mükelleflerinde olduğu gibi bu mükelleflerin de finansal tabloları enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
Yayınlanan taslak tebliğe göre kapsam dışında kalan mükellefiyetlerde söz konusu. Peki kimler kapsam dışında ? Kayıtlarını TL dışında bir para biriminden tutmasına izin verilen mükellefler, yine kayıtlarını TL dışında bir para biriminden tutmasına izin verilen ancak TL cinsinden kayıt yapmaya dönen mükelleflerin kayıt yapmaya başladıkları hesap döneminden itibaren üç hesap dönemi geçmemiş olanlar ve Bilanço esasına göre defter tutmayan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri enflasyon düzeltmesi yapmayacaklar.
Enflasyon muhasebesi yayınlanan taslak tebliğ çerçevesinde 31.12.2023 tarihli bilanço tablosuna uygulanacağına göre bu düzeltme vergilendirmeye konu olacak mı? Vergi kanunlarına göre sadece bilanço enflasyon düzeltmesine tabi tutulurken, gelir tablosu hesaplarında herhangi bir düzeltme yapılmayacaktır. 2023 yılında yapılacak düzeltme sonucu oluşan kâr/zarar gelir tablosu ile ilişkilendirilmeyecek, vergilendirilmeden geçmiş yıl kârı/zararında ayrıca takip edilecektir. 2024 yılında gerekli şartların oluşması ve enflasyon düzeltmesinin uygulanması halinde gelir tablosuna etkisi görülecektir.
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi, tarihi değerlere göre tutulan geleneksel muhasebesinin terk edilmesini gerektirmez. Aksine klasik muhasebeye göre düzeltme işlemi yapar. Getirdiği farklılık ise bakiyeleri tarihi değerleri ile değil, bugünkü para birimi ile ifade etmesidir.
Amaç, herhangi bir dönem sonunda tüm hareketleri aynı satınalma gücü cinsinden ifade ederek karşılaştırmayı sağlamaktır. Bir başka deyişle, farklı dönemlerdeki TL'yi, dönem sonundaki TL'nin satınalma gücüne indirgemek amacıyla karşılaştırılabilirliği sağlamaktır. Farklı tarihlerdeki paranın satınalma gücünün herhangi bir dönemdeki satınalma gücüne indirgenmesi için ise genel fiyat düzeyindeki değişiklikleri ifade eden endeksler kullanılmaktadır. Bilanço günündeki fiyat endeksi rakamının, düzeltmeye konu işlemin gerçekleştiği tarihteki fiyat endeksi rakamına bölünmesi suretiyle elde edilen katsayıyı (düzeltme katsayısı) işlemin tarihi tutarıyla çarpıldığında elde edilen sonuç, ilgili işlemin bilanço günündeki para biriminden ifade edilmiş değeri olacaktır.
Örneğin 2023 Ocak ayında 100 TL'ye alınan bir malın 2023 Aralık ayındaki para birimi ile ifadesi için verilerin 2023 Ocak Yİ-ÜFE = 2105 ve 2023 Aralık Yİ-ÜFE =3000 olduğu farz edersek ; Düzetme katsayısı= 3000/2105 = 1,425 ve Düzeltilmiş tutar=100 * 1,425 = 142,5 TL bulunur.
İşlem Adımları
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesine göre enflasyon muhasebesi kısaca şu işlem adımlarından oluşur:
1.Fiyat Endeksinin Belirlenmesi
Seçilecek indeks, paranın değerindeki düşüşü en iyi yansıtacak indeks olmalıdır. SPK, Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Türkiye için hesaplanan DİE-Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksini önermektedir. Bununla birlikte kullanılabilecek diğer indeksler, DİE-Tüketici Fiyat Endeksi, İTO-Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksi, İTO-Tüketici Fiyat Endeksi vs.dir.
2.Parasal ve Parasal Olmayan Kalemlerin Belirlenmesi
Parasal kalemler, para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerlerini koruyan ancak satın alma güçleri değişen kalemlerdir. Parasal kalemlerin düzeltilmesine gerek yoktur çünkü bu kalemler zaten elde mevcut olan parayı belirtirler. Örneğin fiyat hareketleri ne olursa olsun kasadaki 10.000 TL bir yıl sonunda yine 10.000 TL olacaktır.
Parasal olmayan kalemler, para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri değişen ancak satınalma güçlerinde değişiklik olmayan kalemlerdir. Örneğin dönem başında 10.000 TL' ye alınan 10 adet mal, dönem sonunda yine 10 adet mal fiyatına karşılık gelecektir ancak dönem sonunda 1 malın fiyatı 1500 TL'ye çıktıysa 10 adet malın dönem sonu fiyat 15.000 TL olacaktır.
SPK, parasal ve parasal olmayan kalemleri ilgili tebliğde açıklamıştır.
3.Parasal Olmayan Kalemlerin Düzeltilmesi
Parasal olmayan kalemlerin hesap hareketleri, düzeltme katsayıları yardımıyla düzeltilir. Her bir hareket için düzeltme katsayısı, dönem sonu endeksinin hareket endeksine bölünmesi ile bulunur.
4.Mali Tabloların Düzeltilmesi
Mali tablolarda yer alan kalemlerin tarihi değerleri karşılığı olarak düzeltilmiş değerleri listelenir. (31.12.2023 tarihindeki ilk uygulama için sadece bilanço tablosu düzeltilecek ve Kurumlar vergisi beyanında düzeltilmiş bilançoya birlikte iki bilanço tablosu beyan edilecek)
Ticari Sistem Parametreleri
ERP ürünleri içerisinde enflasyon muhasebesi uygulamalarının başlatılabilmesi için parametre tanımlamalarının yapılması gerekmektedir.
Genel Muhasebe Parametreleri
Ticari sistem yönetimi -Tanımlar başlığı altında yer alan Muhasebe parametrelerindeki Enflasyon Muhasebesini ilgilendiren seçeneklerin tanımlamaları yapılmalıdır.
Enflasyon Düzeltme Hesabı: Düzeltme fişinin kaydedilmesi sırasında kullanılacak olan Enflasyon düzeltme hesap kodunun seçilmesi gerekmektedir. 698 düzeltme hesap kodu tanımı bu bölümden yapılmalıdır.
Enflasyon Muhasebesi İşlemlerinde Kullanılacak Endeks: Yurti içi üretici fiyat endeksi üzerinden enflasyon düzeltmesi yapılması gerektiğinden bu bölümde endeks türünün seçilmesi gerekmektedir.
Atanacak Fiyat Endeksi: Hareketler için düzeltme sırasında atanacak endeksin değerinin belirlendiği bölümdür.
Ay sonu endeksi
Aylık ortalama endeks
Ay sonu endeksi seçildiğinde ilgili tarih içerisindeki ayın endeks değeri alınırken , Aylık ortalama endekste ise ilgili tarih içerisindeki endeks ile bir öndeki ayın endeksinin ortalama değeri alınmaktadır. Burada ay sonu endeksi alınarak işlemlerimizi yapıyor olacağız.
Malzeme Yönetimi Parametreleri
Stoklar için yapılacak düzeltmede endeks atamada kullanılacak hesaplama türleri ve enflasyon düzeltme tarihi için giriş yapılmaktadır.
Fiyat Endeksi Atama Türü: Stoklar için giriş-çıkış hareketlerine endeks atama işlemi kullanılacak yöntemin belirlendiği seçenektir.
Basit Ortalama Yöntemine Göre
Malzeme Devir Hızına Göre
Hareket Tarihine Göre
Enflasyon Düzeltme Tarihi: Düzeltme işlemi yapılacak tarihin girildiği bölümdür.
Fiyat Endekslerinin Tanımlanması / Oluşturulması / Seçimi
Fiyat Endeksi Türü Tanımlama: Fiyat Endeksleri firma bağımsız olup Sistem İşletmeni/Kuruluş Bilgileri/Fiyat Endeks Türleri menüsü ile ulaşılan pencerede tanımlanır.
Türü bilgisi, ilgili endeksin veri aktarımı vasıtasıyla internetten aktarılan bilgilerine ulaşma esnasında yararlanılacak bir bilgidir. Önceden tanımı türler arasından seçim yapılabilir. Türler; Yİ-ÜFE, DİE TEFE, DİE TÜFE, İTO ve Diğer alternatiflerinden oluşur.
Fiyat endeks türleri seçildiğinde sistemde öndeğer olarak tanımlı türler listelenir.
Fiyat Endeksleri Oluşturma
Sistemde tanımlı fiyat endeksleri için yıllara ve aylara göre değer girişi/aktarımı yapılabilmesini sağlayan Fiyat Endeksleri seçeneği Sistem İşletmeni/Kuruluş Bilgileri/Fiyat Endeksleri menüsü altında yer alır. Her endeks için ayrı ulaşılabilen sayfalarda veri girişi/aktarımı yapılır.
Endeks türüne göre veri girişinin sağlanabilmesi için kırmızı daire içinde gösterilmiş alandan ilgili endeks seçilmelidir. Sistem İşletmenine her girişte sistem, endeks türleri ve değerleri tablolarının oluşturulup oluşturulmadığını kontrol eder, oluşturulmamışsa internetten veri aktarımı vasıtasıyla bir dosyaya aktarılmış olan endeks değerleri için kayıt oluşturulur. Kullanıcı ilgili kayıtlar üstünde istediği değişiklikleri yapabileceği gibi, mavi daire içinde gösterilmiş olan "güncelleme" butonu ile veri aktarım dosyasına sonradan aktarılmış endeks değerlerinin programa aktarılmasını sağlayabilir.
Pencereler arası geçişlerde ilgili pencerede yapılan değişikliğin kaydedilip kaydedilmeyeceği kullanıcıya sorulur, kullanıcı onay verirse değişiklikler veri tabanına yazılır, aksi takdirde silinir.
Endeks Seçimi
Sistem İşletmeninde tanımlanmış ve değerleri belirlenmiş endekslerden hangisinin enflasyon muhasebesi işlemlerinde kullanılacağı Ticari Sistem Yönetimi/Genel Muhasebe Parametreleri altından ulaşılan Enflasyon Muhasebesinde Kullanılacak Endeks parametresi yardımıyla belirtilir. Parametre değeri, sistemde tanımlı endekslerden biri seçilerek yapılır.
Hesap Tiplerinin Belirlenmesi
Bilançoda düzeltme işlemine tabi tutulacak kıymetler ; Madde 9- (1) Satın alma gücü ile ulusal para değerindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda, mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılır:
a) Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler.
b) Parasal Olmayan Kıymetler: Parasal kıymetler dışında kalan kıymetler, diğer bir ifade ile ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetler. Bu durum bilanço açısından aşağıdaki gibi şematize edilebilir.
ERP ürünlerinde hesap kartları içinde yer alan " Hesap Tipi " alanı enflasyon muhasebesi işlemlerinde kullanılmak üzere tanımlanmalıdır. Hesap karakteristiği; Parasal, Parasal Olmayan (Borç) ve Parasal Olmayan (Alacak) seçeneklerinden oluşur.
Bir hesabın parasal olması, nakit olarak tutulduğu ya da nakit olarak tahsil edilecek/ödenecek bir değer olduğu anlamına gelir. Parasal değerler dışında kalan ve işletmenin bilançosunda yer alan diğer tüm değerler parasal olmayan değerlerdir. Firma dosyaları oluşturma esnasında oluşturulan standart hesap planına uygun olarak hesap karakterleri öndeğer getirilir.
Enflasyondan Etkilenmeyen Hareketler
Mali tabloların enflasyon muhasebesine göre düzeltilmiş değerlerinin dökümünün alınması işleminde kullanıcı bazı muhasebe hesaplarına ilişkin hareketlerin düzeltme işlemine katılmasını istemeyebilir. Bunun için muhasebe fişleri satırlarında yer alan "Enflasyon Dışı" kolonu kullanılmaktadır. Enflasyon Dışı bilgisi öndeğer hayır gelir. Bazı hareketler için de fiyat endeksi atamasının otomatik yapılması gerekmeyebilir. Yine muhasebe fişleri satırlarında yer alan "Hesaplama Dışı" kolonu da bu amaçla kullanılmaktadır. Hesaplama dışı öndeğeri Hayır'dır.
Enflasyon Muhasebesi Fişi
Muhasebe fiş türlerinde, hesap toplamlarını etkileyen , enflasyon muhasebesi tarafından dikkate alınan "Enflasyon Muhasebesi" isimli fiş türü bulunur. Enflasyon muhasebesi fiş formunda açılış fişi gibi borç alacak eşitliğine bakılmadan kayıt yapılabilmektedir. Enflasyon muhasebesi fişinde "Hesap Dışı" parametresi tüm satırlar için öndeğer "Evet"dir.
Karşı Hesaplar
Enflasyon muhasebesinde düzeltme işlemi endeksler yardımıyla yapılır. Endeks hesaplamasında giriş hareketleri için ilgili tarihideki (ayındaki) endeks bilgisinden yararlanılır. Çıkış hareketleri ise giriş hareketleri ile ilişkilendirilir ve harekete ilişkili olduğu aylardaki fiyat endeksinin ağırlıklı ortalaması atanır. Ancak bazı giriş hareketlerinin endeksi, hareket ayının endeksinden bağımsız hesaplanır. Çünkü düzeltmenin hareket tarihine göre yapılması anlamlı olmayacaktır.
Bu ilişki “parasal olmayan” ve kendine ait alt hesabı olmayan muhasebe hesapları üzerinde F9 menüsündeki “karşı hesaplar” menü seçeneği ile sağlanır.
Karşı hesaplar penceresinde aşağıdaki bilgiler belirtilir:
Hesap Kodu
Hesap Açıklaması
Hareket Tipi: Borç/Alacak (İlgili hesabın giriş hareketinin, seçilen karşı hesabın hangi hareketiyle ilişkilendirileceğini gösterir.)
Endeks yansıtma hesabı
Başka bir muhasebe hesabı ile ilişkilendirilmiş hesap tekrar seçilemez.
Ör: 158 hesap parasal olmayan alacak tipinde bir hesap olup karşı hesap penceresi
Giriş/Çıkış Hareketleri İlişkilendirme
Giriş Çıkış Hareketleri İlişkilendirme işleminin amacı, Parasal Olmayan Muhasebe Hesaplarının Muhasebe Çıkış Hareketlerini FIFO yöntemine göre Muhasebe Giriş hareketleri ile ilişkilendirmektir. Böylelikle herhangi bir parasal olmayan değer çıkışının hangi dönemdeki girişten kaynakladığı tahmininde bulunulmaktadır. (Tutar eşleştirme)
Giriş Çıkış Hareketleri İlişkilendirme Genel Muhasebe program bölümünde İşlemler menüsü altında yer alan Giriş Çıkış Hareketleri İlişkilendirme seçeneği ile kaydedilir.
Enflasyon Muhasebesi, Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi uygulayarak ilgili mali tabloların belli bir tarihteki aynı satın alma gücü ile ifade edilmesini sağlamaktadır. Buna göre Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesinde, genel bir fiyat endeksi yardımıyla, mali tablolarda farklı satınalma gücüyle yer alan değerlerin, belli bir tarihteki satınalma gücü ile ifade edilmesi yöntemin esasını oluşturmaktadır. Böylece mali tabloların homojenliği sağlandığı gibi, sermayenin satınalma gücü cinsinden korunması ve parasal değerleri elde bulundurmaktan dolayı oryaya çıkan kayıp ve kazançların mali tablolarda yer alması da mümkün olmaktadır.
Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesine göre, parasal değerler; bilanço tarihinde cari para değeri ile ifade edildiklerinden tekrar düzeltilmezler. Ancak parasal olmayan değerlerin düzeltilmesi yani belli bir düzeltme katsayısı ile çarpılarak düzeltilmiş değerinin bulunması gerekir.
Düzeltme katsayısı=Dönem sonu Endeks / Kalemin İşletmeye Girdiği Tarihteki Endeks
31.12.2023 bilanço tablosu için yapılacak düzeltmeye istinaden düzeltme katsayısı : (31.12.2023) Yİ-ÜFE endeksi / Hareketin Endeksi
Bu formüle uygun olarak parasal olmayan değerler için işletmeye girdiği tarihlerdeki endeks kullanılarak düzeltme katsayısı kullanılabilir. Ancak ilgili parasal olmayan değere ait çıkış hareketleri için hangi endeks kullanılmalıdır? Çıkış işleminin gerçekleştiği tarihteki endeksin kullanılması hatalı bir yaklaşım olacaktır. Zira Ocak ayında işletmeye girmiş bir değerin Aralık ayındaki çıkışı için Aralık ayındaki endeksin kullanılması sonucu düzeltme sonuçları hatalı olacaktır. Bunun için Logo ürünü FIFO yöntemini benimsemiştir. Parasal olmayan bir muhasebe hesabının çıkış hareketleri FIFO yöntemine göre kendinden önceki giriş hareketleri ile ilişkilendirilecektir.
Buna göre işlem belirli bir tarih aralığı için çalışır. Bu tarih aralığının belirlenmesi amacıyla şu filtrelere bilgi girişi yapılmalıdır:
Başlangıç Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir. İlgili ay seçilir.
Bitiş Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir. İlgili ay seçilir.
Mali Dönem: İçinde bulunan yıl öndeğer gelir, doğrudan bilgi girişi yapılabilir.
Bu filtrelere göre belirlenen aralıkta giriş/çıkış hareketleri belirlenerek işlem gerçekleştirilir. İşlemin başlangıç ayının hangi gününden bitiş ayının hangi güne olduğu bilgisi çalışma dönemi başlangıç günü ve bitiş günü dikkate alınarak saptanır. Örneğin çalışma dönemi "01.01.2023-31.12.2023" ise başlangıç ayının 1'inden bitiş ayının 31'ine kadar olan aralıkta işlem gerçekleştirilir. Eğer çalışma dönemi 15.07.2023'de başlamış olsaydı işlem başlangıç ayının 15'inden itibaren gerçekleştirilirdi.
Hesap karakteristiği "Parasal Olmayan (Borç)" olanlar için giriş hareketleri, ilgili hesaba borç yazan hareketler, çıkış ise alacak yazan hareketlerdir. Benzer şekilde, hesap karakteristiği "Parasal Olmayan (Alacak)" olanlar için giriş hareketleri, ilgili hesaba alacak yazan hareketler, çıkış ise borç yazan hareketlerdir.
"Enflasyon Dışı: Evet" olan hareketler eşleştirmeye dahil edilmez.
Örnek: Eşleştirme sonuçları aylar itibariyle veri tabanına kaydedilir. XXX hesabı, parasal olmayan (borç) tipinde bir hesap olsun;
Muhasebe Hareketleri
Firmanın çalışma dönemi 01.01.2023-31.12.2023 tarihleri arasında tanımlı ise ve filtreler "Temmuz-Ağustos 2023" olarak belirlenip işlem çalıştırıldığında 16.07.2023 tarihli çıkış işlemi için oluşturulacak kayıtta şu eşleştirme sonuçları yer alır:
FİFO yöntemine göre eşleştirme yapıldığında görülüyor ki 1100 TL'nin 1000 TL' si 01.07.2023 tarihli giriş ile, 100 TL' si ise 15.07.2023 tarihli giriş ile eşleşebiliyor. Bu durumda Temmuz ayı toplamı "1000+100 =1100" olacaktır.
08.08.2023 tarihli çıkış hareketi için oluşacak kayıtta ise şu sonuçlar yer alır:
15.07.2023 tarihli 500 TL'lik girişin 100 TL' si bir önceki çıkış hareketi ile eşleştirildiği için bu hareketin 400 TL'lik kısmı, 18.07.2023 tarihli giriş hareketinin tümü (2000) ve 01.08.2023 tarihli girişin 100 TL'lik kısmı ile eşleştirme yapıldığında çıkış hareketinin tümü eşleştirilmiş olur. Bu durumda, Temmuz ayı eşleştirme rakamı "400+2000=2400", Ağustos ayının ise 100 TL olur.
Bir çıkış hareketinin tümü eşleştirilemezse, kayıt oluşturulmaz. Kısmi eşleştirme yapılmaz. Kapanış fişleri işleme dahil edilmez.
Fiyat Endekslerinin Atanması
Fiyat Endeksi Atama işlemi Genel Muhasebe-İşlemler-Fiyat Endeksi Atama menüsü ile yapılır. İşlemin amacı, muhasebe giriş/çıkış hareketlerine ticari sistemde belirtilmiş fiyat endeksinin ilgili değerini atamaktır.
Açılan pencerede fiyat endeksi atanacak hareketlerin tarihi ve hangi işlemlere giriş/çıkış fiyat endeksi atanacağı belirtilir. Fiyat endeksi atanabilen işlemler şunlardır; Muhasebe İşlemleri (Girişler), Muhasebe İşlemleri (Çıkışlar) , Muhasebe İşlemleri (Karşı Hesaplar) ve Muhasebe işlemleri (Yansıtma Hesapları)
Tarih bilgisi ise şu filtreler yardımıyla belirlenir:
Başlangıç Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir ve ilgili ay seçilir.
Bitiş Ayı: Firma çalışma başlangıç ayından itibaren 12 ay listelenir ve ilgili ay seçilir
Mali Dönem: İçinde bulunan yıl öndeğer gelir, doğrudan bilgi girişi yapılabilir.
Bu filtrelere göre belirlenen aralıkta hareket görmüş giriş/çıkış hareketleri belirlenerek işlem gerçekleştirilir. İşlemin başlangıç ayının hangi gününden bitiş ayının hangi güne olduğu bilgisi çalışma dönemi başlangıç günü ve bitiş günü dikkate alınarak saptanır.
Hesap Aralığı: Belirli hesap tanımları seçilerek işlem çalıştırılabildiği gibi herhangi bir filtre değeri seçilmeden tüm hesaplar içinde fiyat endeksi atama işlemi yapılabilir.
Muhasebe İşlemleri (Girişler)
Giriş hareketleri için endeks atanması işlemi, parasal olmayan hesaplar için hesap karakteristiği türüne bağlı olarak ilgili bakiye hareketlerini, parasal hesapların ise hem borç hem de alacak bakiyesi veren tüm hareketlerine endeks atanmasıdır.
Enflasyon dışı ve hesaplama dışı olan hareketlere endeks atanmaz.
Giriş hareketlerinin fiyat endeksi bulunurken parasal olmayan hesapların giriş hareketleri (borç yada alacak) ve parasal olan hesapların tüm hareketleri (borç ve alacak) için endeks ataması gerçekleştirilir.
Atanacak endeks muhasebe parametresinde seçilen seçeneğe bağlı olarak ya ilgili harekete ait ayın endeksi yada hareket ayı ve bir önceki ayın ortalama endeksi olacaktır.
Örneğin aşağıda listelenmiş hareketlerin giriş hareketlerine göre endeks ataması (Atanacak endeks: Ay Sonu Endeks) işlemi şöyle gerçekleştirilir:
100 (parasal)
150 (parasal olmayan (borç))
Muhasebe İşlemleri (Çıkışlar)
Çıkış hareketlerine fiyat endeksi atanırken ise ilişkili olduğu giriş hareketlerinin endekslerinin ağırlıklı ortalaması alınır. Örneğin giriş-çıkış hareketi ilişkilendirme de kullandığımız örnekte 08.08.2023 tarihli çıkış hareketinin ilişkili olduğu giriş hareketleri aylar itibariyle şöyle idi:
(A7: Temmuz, A8: Ağustos)
Aylara göre tanımlanmış fiyat endeksleri aşağıdaki gibi iken;
çıkış hareketi endeksi şöyle hesaplanacaktır:
F.E(Temmuz): Temmuz ayındaki giriş hareketinin endeksiF.E(Ağustos): Ağustos ayındaki giriş hareketinin endeksi
1/F.E = ((1/F.E(Temmuz)*2400) + ((1/F.E(ağustos)*100) / (2400 + 100 )
Parametremiz ay sonu endeks seçili olduğundan endeksler alınırken ilgili aydaki değer direk alınarak hesaplama yapılır. Öyleyse;
F.E(Temmuz)= 2600
F.E(Ağustos)= 2700
1/F.E = (1/2600)*2400) + ((1/2700)*100) / (2400 + 100 )
F.E. = 2603,8575 bulunur.
Muhasebe İşlemleri (Karşı Hesaplar)
Karşı hesabı olan bir parasal olmayan hesabın giriş ya da çıkış hareketine endeks atanabilmesi için öncelikle karşı hesapların ilk iki işlem ile giriş ve çıkış hareketlerine endeks atanması gerekmektedir. Karşı hesabı olan muhasebe hesaplarının giriş ve çıkış işlemlerine endeks atanması ise bu işlemlerin ardından yapılmalıdır. Bu nedenle karşı hesabı olan hesapların giriş/çıkış endeks ataması diğer hesapların giriş/çıkış endeks atama işleminden ayrı bir işlem ile yapılmalıdır.
Bu işlem seçildiğinde öncelikle giriş işlemlerine endeks atanır. Eğer bir parasal olmayan hesabın karşı hesapları mevcut ise ilgili hesabın giriş hareketleri ile karşı hesapların tanımlı borç/alacak hareketleri FIFO'ya göre ilişkilenir. Örneğin 158 (parasal olmayan (alacak)) hesabının karşı hesapları aşağıdaki gibi belirtilmiş olsun:
İlgili hesapların hareketleri aşağıdaki gibi iken endeks değerleri şu şekilde hesaplanır;
01.02.2023 Fiş No:K1
01.03.2023 Fiş No:K2
03.03.2023 Fiş No: K3
01.04.2023 Fiş No:K4
04.04.2023 Fiş No: K5
Giriş çıkış hareketi ilişkilendirme işlemi çalıştırıldıktan sonra önce giriş işlemlerine endeks atanmalı. Daha sonra çıkış işlemlerine ve son olarak da karşı hesaplar için endeks atama işlemi çalıştırılmalıdır.
K1 fişinde hareketlere bakıldığında her satır (giriş hareketi ) için endeks değerinin Şubat endeksi olan 2100 olduğu görülecektir.
K2 fişinde de Mart ayının endeksi olan 2200 satırlarda giriş olarak atanmış olacaktır.
K3 için bakıldığında 158 hesabına çıkış için hesaplanarak bulunan endeks değerinin atandığı görülecektir. Formülümüz 1500 değerini oluşturan 1000 tl (şubat-350 hs. ) ve 500 tl (şubat-351 hs.) endekslerine göre hesaplanacaktır. Öyleyse
1/F.E = (1/2100)*1000) + ((1/2100)*500) / (1000 + 500 )
F.E = 2100,0000126 olacaktır.
K4 fişinde giriş hareketlerine Nisan endeksi olan 2300 atanacaktır.
K5 için bakıldığında 158 çıkış hareketine karşı hesaplarından oluşan 500 (Mart- 351 hs.) ve 500 (Nisan -350 hs.) değerlerine göre endeks hesaplanarak yazılacaktır.
1/F.E = (1/2200)*500) + ((1/2300)*500) / (500 + 500 )
F.E = 2248,88889709 olacaktır.
İlgili hesapların giriş hareketlerine endeks atandıktan sonra çıkış hareketlerine endeks atanır. Çıkış hareketlerine endeks atanması ile ilgili yukarıda "muhasebe işlemleri (çıkışlar)" bölümünde anlatılan kurallar geçerlidir.
Karşı hesabı olan bir hesabın da karşı hesabı olması, o hesabın bir karşı hesabı olması durumu söz konusu olabileceğinden fiyat endeksi atama işlemine hiyerarşik bir sıralama devam edilir.
En tepeden en aşağıya doğru her bir hesabın giriş/çıkış hareketlerine endeks atanır. Böylelikle endeks atanmayan hesap hareketleri kalmaması sağlanır. Bununla birlikte karşı hesap ilişkilerinde döngüsel bir ilişki tespit edilebilir. Şöyle ki 158 hesabın karşı hesabı 350, 350 hesabın da 158 olması durumunda endeks atama işlemi yapılamaz ve kullanıcı "Döngüsel hesap ilişkileri tespit edilmiştir" şeklinde uyarılır. Hangi hesaplar arasında bu ilişkinin mevcut olduğu ise kullanıcı isteğine bağlı olarak kullanıcıya rapor edilir. Bunun için Muhasebe hesap listesi raporu " Karşı Hesaplar Listelensin : Evet " filtresiyle alınmalıdır.
Kullanıcı atanan fiyat endekslerini muhasebe fişleri içinde satırlardan görebilir. Bunun için hareketlere "endeks" kolonu eklenmiştir. Endeks bilgisi program tarafından otomatik olarak hesaplanabileceği gibi kullanıcı tarafından da girilebilir.
Bununla birlikte açılış fişinde girilmiş endeks değerleri var ise bu değerler ezilmez. Benzer şekilde eğer bir hareketin "Hesap Dışı" parametresinin değeri "Evet" ise bu hareketin endeks bilgisi de ezilmez. Ayrıca, "Hesap Dışı: Evet" olan hareketlerle ilişkili çıkış hareketleri var ise bu hareketlerin endeksleri hesaplanırken ilgili giriş hareketin endeksi kullanılır yani ortalama endeks hesaplanmaz.
Kapanış fişleri işleme dahil edilmez.